Landbúnaðarmál

Landbúnaðarmál Íslendinga hafa löngum verið milli tannanna í fólki (að öðru leyti en í formi landbúnaðarafurða), þ.e. menn hafa lengi deilt um stefnu þá sem höfð er í húfi hér á landi í landbúnaðarmálum. Sitt sýnist hverjum í þeim efnum, enda eðlilegt þegar um svona stóran og mikilvægan málaflokk er að ræða. Sjálft nóbelskáldið, Halldór Laxness gagnrýndi harðlega ríkjandi landbúnaðarstefnu þess tíma í frægu greinasafni í kringum 1950. Hann var svo sjálfur gagnrýndur harðlega af mörgum fyrir þau skrif. Það er nú einu sinni svo, að þegar einhver ætlar að fara að hræra upp í fyrirkomulagi og gagnrýna stefnu eins og lanbúnaðarmál, þar sem margir eiga hagsmuna að gæta, ekki síst pólitískra, að þá fer allt á annan endann og þeir sem hagsmunanna eiga að gæta gera allt til að verja sig og sína hagsmuni (og landbúnaðinn!). Ekki ætla ég mér það mikla verk (enda ekki þess umkomin) að gagnrýna lanbúnaðarstefnu Íslendinga og benda á betri lausnir. Mig langar hins vegar til að skoða aðeins hlutina út frá ljósi ferðamennskunnar og benda á þann mikilvæga punkt, að upplifa landið í gegnum matarmenningu þess ekki síður en aðra menningu og landslag.

Búandi á Ítalíu, finn ég fyrir sláandi mun á landbúnaðarstefnu Íslands og Ítalíu. Það er eðlilegasti hlutur í heimi þegar maður býr erlendis að bera saman hluti milli landanna. Ítalía hefur marga galla ekki síður en kosti, en það verður að segjast að í landbúnaðarmálum eru þeir flestum til fyrirmyndar. Landið skiptist upp í mörg matarlönd og fjölbreytnin er óendanleg. Þeir tengja lanbúnaðarvörurnar sterkt ákveðnum svæðum og eru með svokallað D.O.C. sem stendur fyrir að tryggt sé samkvæmt ákveðnum staðli og eftirliti að varan sé af tilteknum uppruna, tilteknu svæði. Allt annað sem ber sama nafn eru eftirlíkingar. Þær geta veri bragljúfar og í besta lagi, en neytendur eru meðvitaðir um þetta og geta sjálfir skorið úr um gæðin.

Þegar maður ferðast um Ítalíu er landbúnaðarstefnan einnig mjög áberandi. Þegar maður gistir t.a.m. í bændagistingu, er mjög algengt að hægt sé að kaupa af bændunum þeirra prívatframleiðslu, sem er þá bundin sterkum böndum við þá ræktun og framboð sem er á því tiltekna svæði. Dæmi: Sé maður í Toscana er ekki ólíklegt að ferðaþjónusturnar bjóði til sölu eigin framleiðslu á víni og olíu, fyrir utan  grænmeti og ávexti eins og kastaníur, sveppi ofl. Mjög margir aðilar búa til ýmsar pastasósur, hunang og sultur og selja ferðamönnum, sem þannig taka með sér ilm og bragð héraðsins í formi gómsæts og persónulegs bragðs.

Þannig verður til í huganum nett ferðaþjónusta þar sem maður tengir gjarnan hvern stað við einhvern afbragðs góðan líkjör sem bara fæst á þeim stað, eða vín, eða ost. Þegar maður svo fer aftur á stað er það ekki síður Limoncello-líkjörinn hans Giuseppe á Sardiníu sem ræður úrslitum um val á gististað en landslagið, aðstaðan og viðmótið. Það má vel kalla þetta matarást. Heima á Íslandi hefur því miður ekki enn skapast þessi hefð, því ekki virðist hafa verið grundvöllur fyrir henni.

Ein af ástæðunum fyrir allri þessari grósku í heimaframleiðslu ítalskra bænda er sú, að þeir byggja sitt bændaþjónustu- og landbúnaðarkerfi upp á mjög ólíkan hátt og Íslendingar og að mínu mati ættum við að læra af þeim í þessum efnum. Á Ítalíu er það þannig, að menn fá ekki leyfi fyrir ferðaþjónustu eða bændagistingu, nema þeir séu með einhverja landbúnaðarvöruframkleiðslu, s.s. vín, osta, hunang osfrv. Þetta hvetur menn í greininni til að stofan slíkan rekstur, því þessum aðilum eru svo veitt alls kyns hlunnindi, t.d. þurfa ferðaþjónustur að borga mun lægri skatta og ýmis gjöld heldur en hótel (á Íslandi borga staðirnir hins vegar það sama og hótelin) og þeir þurfa heldur ekki að telja eins nákvæmt fram. Mönnum er semsagt umbunað og nánasat verðlaunaðir af hinu opinbera fyrir að stunda slíkan rekstur. Ferðamannahandbækur spretta fram hver af annarri, þar sem áhersla er lögð á þessa "enógastrónómísku" ferðaþjónustu, þ.e. matar-víntengdu ferðaþjónustu og ferðamáta og fólk sækir í mun meira mæli á slíka staði. Auðvitað er margt að gerast gott í landbúnaðarmálum ekki síður en ferðamálum, en það vantar sárlega þessa tengingu við ferðaþjónustuna sem um rætt og þar getur ekki verið öðru um að kenna en úreltri landbúnaðarstefnu og e.t.v. að mörgu leyti staðnaðri ferðamálapólitík. Sjálf hef ég unnið sem leiðsögumaður á Íslandi (með Ítali) og veit að þeir sakna sárlega að geta ekki keypt t.d. sauðaost búinn til bóndanum sem þeir gista hjá (almennt skilur enginn túristi í því af hverju mjólkin af okkar sællegu rollum er ekki nýtt í matargerð). Eins finnst fólki miður að geta ekki keypt litlar flöskur með rabarbaravíni, bláberja- eða rifsberjasnafsi á sveitahótelunum sínum.

Sjoppumenningin er svo annar handleggur. Þú keyrir í krignum landið, en miðað við það sem þú færð að borða í sjoppunum, gætirðu allt eins verið "on the road" í Bandaríkjunum eða nánast hvar sem er. Engin tengsl eru á milli landsins og þess sem boðið er upp á (fyrir utan stöku flatkaka með hangikjöti). Þarna gæti verið um samvinnumöguleika á milli bænda og sölustaðanna að ræða. Einhver sem getið hefur sér gott orð t.d. fyrir reykta silunginn sinn og skonsur og annar sem ræktar afbragðs kál, myndu slá saman og selja sjoppunum eðal samlokur, alíslenskar og án alls majóness. Sjálf yrði ég ekki lengi að gera upp á milli hamborgara með öllu og grillaðrar samlokur með hunangi og sauðaostinum hans Sæma á Skeri. Vonandi er þetta framtíðin!